سنگدانه، مجموعه‌ای از ذرات ریز و درشت طبیعی و مصنوعی است که به عنوان مصالح، ماده اولیه، پرکننده و فیلتر برای مصارف مختلف عمرانی، صنعتی و معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشترین مواد استخراجی در دنیا، سنگدانه‌ها هستند. دلیل این امر، فراوانی این مواد و کاربردهای گسترده آن‌ها در حوزه‌های مختلف است.
معیارهای زیادی نظیر شکل ذرات، منشا، ابعاد، وزن مخصوص و کاربری برای تقسیم‌بندی انواع سنگدانه وجود دارد. با این حال، اکثر استانداردهای بین‌المللی، سنگدانه‌ها را بر اساس ابعاد به انواع زیر تقسیم‌بندی می‌کنند:
- شن: ذراتی با ابعاد 2 تا 63 میلی‌متر
- ماسه: ذراتی با ابعاد 0.063 تا 2 میلی‌متر
- لای: ذراتی با ابعاد 0.002 تا 0.063 میلی‌متر
- رس: ذراتی کوچک‌تر از 0.002 میلی‌متر
شن چیست؟
سنگدانه درشت یا اصطلاحا «شن» (Gravel)، یکی از انواع سنگدانه‌های پرکاربرد در پروژه‌های مهندسی است. بر اساس استاندارد ISO 14688، سنگدانه‌هایی با ابعاد بین 2 تا 63 میلی‌متر به عنوان شن در نظر گرفته می‌شوند.
شن‌ها معمولا در ساخت بتن، آسفالت، اجرای بستر، زیرسازی، روسازی، پرکردن فضاهای خالی، زهکشی، فیلتراسیون و پوشش بام مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تشخیص شن چگونه انجام می‌شود؟
تشخیص سنگدانه‌های درشت، توسط آزمایش‌های دانه‌بندی (الک کردن) و تعیین توزیع ابعاد ذرات انجام می‌شود. با وجود یکسان بودن روش‌های تعیین دانه بندی شن، بازه تغییرات ابعاد ذرات سنگدانه‌های درشت در استانداردهای مختلف متفاوت است. ابعاد شن‌ها مطابق با برخی از استانداردها و طبقه‌بندی‌های معتبر عبارت هستند از:
- استاندارد انجمن بزرگراه‌ها و حمل و نقل ایالتی امریکا (AASHTO) و سیستم طبقه‌بندی اداره کشاورزی ایالات متحده (USDA): ۲ تا 75 میلی‌متر
- استاندارد انجمن مواد و آزمون آمریکا (ASTM) و سیستم طبقه‌بندی متحد (USCS): 4.75 تا 75 میلی‌متر
- سازمان بین‌المللی استانداردسازی (ISO): ۲ تا 63 میلی‌متر
- مقایس ونت ورث: ۲ تا ۶۴ میلی‌متر
در مبحث نهم مقررات ملی ساختمان، شن‌های مورد استفاده در ساخت بتن بر اساس ابعاد به صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند.
| نام دسته‌بندی | اندازه قطر دانه‌ها (میلی‌متر) |
| درشت | 25 تا 60 |
| بادامی | 12 تا 25 |
| نخودی | 5 تا ۱۲ |
همان طور که مشاهده می‌کنید، بازه دقیق و مشترکی برای تشخیص ابعاد سنگدانه‌های درشت وجود ندارد. علاوه بر این، نحوه نمایش دسته‌بندی‌های شن‌ها نیز در استانداردهای مختلف با یکدیگر متفاوت است. به عنوان مثال، استاندارد AASHTO از کدگذاری عددی برای نمایش بازه ذرات شن استفاده می‌کند. در این استاندارد سنگدانه 10# به عنوان ریزترین و سنگدانه 1# به عنوان درشت‌ترین شن‌های مورد استفاده در راه‌سازی در نظر گرفته می‌شود.