خاکریزی
«خاکریزی» (Backfilling)، از دیگر فعالیت‌های مهم در عملیات خاکی پروژه‌های عمرانی و معدنی است. در این عملیات، از خاک برداشت شده طی خاکبرداری یا مصالح جایگزین دیگر برای پر کردن نواحی مختلف زمین استفاده می‌شود. هدف از اجرای خاکریزی، تامین پایداری مناسب (فونداسیون، شیب، خاکریز) برای نگهداری از سازه است.
مصالح جانمایی شده در حین خاکریزی، علاوه بر محفاظت از فونداسیون، بخشی از زیرسازی دال بتنی، جاده، پیاده‌رو و دیگر سازه‌های مهندسی را تشکیل می‌دهند. استفاده از مصالح برداشت شده از محل یا ترکیب آن‌ها با دیگر مصالح خاکی یا سنگی به الزامات طراحی سازه بستگی دارد. نیاز یا عدم نیاز به اجرای خاکریزی پس از مطالعات زمین شناسی و طراحی‌های اولیه مشخص می‌شود.
خاکریزی با مصالح خاکبرداری
در حین عملیات خاکبرداری، مصالح استخراج شده در محلی مناسب برای استفاده مجدد دپو می‌شوند. سپس در مراحل بعدی برای تکمیل فونداسیون، شیب، دیوار حائل یا خاکریز مورد استفاده قرار می‌گیرند. پس از اتمام خاکریزی، در صورت باقی ماندن مصالح، این مواد به بیرون از محدوده پروژه منتقل شده یا برای استفاده در بخش‌های دیگر دپو می‌شوند. توجه داشته باشید که دپو کردن مصالح باید مطابق با جنس و در شرایطی با احتمال هوازدگی کمتر انجام گیرد. به طور کلی، استفاده مجدد از مصالح خاکبرداری به پارامترهایی نظیر شرایط محل اجرای پروژه، نوع خاک و الزامات طراحی بستگی دارد.
خاکریزی با مصالح جایگزین
در صورت مناسب نبودن استفاده مجدد از مصالح خاکبرداری یا وجود محدودیت‌های اجرایی برای این کار، خاکریزی با مصالح جایگزین (مطابق با مشخصات مکانیکی مورد نظر) در اولویت قرار می‌گیرد. البته امکان استفاده از روش های بهسازی خاک نیز در این شرایط وجود دارد.
دسته بندی مصالح خاکریزی
مصالح مورد استفاده برای خاکریزی باید همگن، مطابق با مشخصات ژئومکانیکی مورد نظر و عاری از هرگونه مواد آلی باشند. یکی از وظایف مهندس عمران، بررسی و اطمینان از کیفیت مصالح خاکریزی است. متداول‌ترین مصالح مورد استفاده برای این عملیات عبارت هستند از:
- خاک درشت دانه: خاک‌های شنی و ماسه‌ای با ابعاد رس تا شن
- خاک ریز دانه با پلاستیسیته متوسط: رس‌های غیرآلی، لای غیرآلی و ماسه‌های بسیار ریز
- سنگ: سنگ‌های خرد شده و سخت
- شیل: مصالح مشابه سنگ با قابلیت خردایش تحت فشار
- مصالح حاشیه‌ای: خاک‌های ریزدانه با پلاستیسته بالا و رس‌های آماسی
- مصالح صنعتی: سرباره کوره آهن‌گذاری یا خاکستر بادی
روش خاکریزی
روش خاکریزی در هر پروژه می‌تواند منحصر به فرد باشد. به عنوان مثال، خاکریزی برای اجرای دال روی زمین با خاکریزی ترانشه تفاوت دارد. هر یک از این فعالیت‌ها با توجه به فرآیندهای مشخص شده در طرح‌ها و نقشه‌ها اجرا می‌شوند. به طور کلی، خاکریزی پس از تراکم محل خاکبرداری شده و تمیزکاری محدوده، در لایه‌های مختلف انجام می‌گیرد. نکته مهم در حین تعیین روش خاکریزی و توالی اجرایی آن در مرحله برنامه‌ریزی پروژه، میزان آزادی عمل ماشین آلات ساختمانی برای اجرای خاکریزی در محدوده مورد نظر است. هرچه فضای آزاد در محل پروژه بیشتر باشد، امکان استفاده از ماشین آلات بزرگتر و اجرای خاکریزی در توالی‌های کمتر فراهم می‌شود.
تراکم و تسطیح چیست؟
پس از اتمام خاکریزی، سطح مواد با استفاده از ماشین آلات ساختمانی نظیر غلتک متراکم می‌شود. تراکم مصالح، افزایش چگالی و استحکام سازه را در پی دارد. تسطیح نیز یکی دیگر از فعالیت‌های نهایی در عملیات خاکی است که به منظور اطمینان از هموار بودن سطح بستر یا مناسب بودن شیب فونداسیون، راه، راه آهن و محوطه سازه اجرا می‌شود.
تسطیح جاده‌ها معمولا توسط ماشین آلات سنگینی مانند بولدوزر انجام می‌گیرد. فعالیت‌های مرتبط با آماده‌سازی بستر و سطح در عملیات خاکی، با عنوان رگلاژ نیز شناخته می‌شوند.
