«تراکم خاک» (Soil Compaction)، فرآیندی است که با اعمال تنش، باعث خروج حباب‌های هوای موجود در فضای بین ذرات و افزایش چگالی خاک می‌شود. تراکم خاک را می‌توان به عنوان یکی از روش‌های مکانیکی بهسازی خاک در نظر گرفت
این روش، بستر مناسب برای اجرای سازه‌هایی نظیر ساختمان (فونداسیون)، جاده (خاکریز، زیرسازی و روسازی)، پیاده‌رو (زیرسازی) و سدهای خاکی (فونداسیون و بدنه) را فراهم می‌کند.
هدف از تراکم خاک چیست؟
تراکم خاک، به عنوان یکی از مراحل ثابت در عملیات خاکی و از روش‌های متداول بهسازی خاک، با خروج هوا از محیط، کاهش فاصله بین ذرات و افزایش قفل‌شدگی بین آن‌ها، چگالی مصالح را افزایش می‌دهد. هدف از افزایش چگالی خاک، بهبود ظرفیت باربری، افزایش دوام، افزایش مقاومت در برابر تغییر شکل (صلبیت)، کاهش احتمال آسیب‌های ناشی از یخ‌زدگی، افزایش پایداری و کاهش نفوذپذیری بستر سازه است.
اهمیت تراکم خاک در چیست؟
اگر پیش از شروع ساخت سازه‌های عمرانی، خروج هوای بین ذرات خاک محل اجرای پروژه به خوبی انجام نگیرد، احتمال رخ دادن جابجایی‌های ناخواسته و نفوذ آب به زیر سازه افزایش می‌یابد. این مسئله، ترک یا حتی شکست دیوارهای ساختمان، شکستگی و نشت لوله‌های زیر زمین، ایجاد گودال در جاده و مشکلات دیگر را در پی خواهد داشت. از این‌رو، تراکم خاک، عملیات بسیار مهمی است که در اغلب پروژه‌های عمرانی اجرا می‌شود. موفقیت‌آمیز بودن نتیجه این عملیات، نیازمند انتخاب روش‌های مناسب و ماشین آلات متناسب برای هر پروژه است. این کار نیز با اجرای آزمایشات مخصوص بر روی خواص خاک و تصمیم‌گیری بر اساس نتایج به دست آمده انجام می‌گیرد.
تفاوت تراکم و تحکیم خاک در چیست؟
بسیاری از افراد، مفهوم تراکم خاک را با «تحکیم خاک» (Soil Consolidation) اشتباه می‌گیرند. در هر دوی این پدیده‌ها، چگالی مصالح بر اثر کم شدن فاصله بین ذرات افزایش می‌یابد. با این وجود، در تراکم، نزدیک شدن ذرات بر اثر خروج هوا باعث افزایش چگالی توده خاک می‌شود. در تحکیم، دلیل افزایش چگالی توده خاک، نزدیک شدن ذرات بر اثر جابجایی آب یا دیگر مایعات است. البته طبق تعاریف منابع علوم خاک، تراکم بر اثر ترکیبی از دو فرآیند مذکور (تراکم مهندسی و تحکیم) رخ می‌دهد.
تراکم پذیری خاک چیست؟
«تراکم پذیری خاک» (Soil Compressibility)، یکی از خواص مکانیکی خاک است که میزان سهولت کاهش حجم در صورت اعمال بار را نمایش می‌دهد. پیش از اجرای تراکم خاک، تراکم پذیری محل پروژه بر حسب چگالی خشک و رطوبت بهینه، با استفاده از روش‌های آزمایشگاهی یا آزمایش‌های برجا محاسبه می‌شود. تراکم خاک و انرژی مورد نیاز برای انجام آن، مفاهیمی هستند که ارتباط بسیار نزدیکی با مشخصات ژئومکانیکی خاک، از جمله تراکم‌پذیری آن دارند. تعیین این خواص توسط آزمایش‌های مختلف و تفسیر نتایج به دست آمده از آن‌ها معمولا در درسی با عنوان مکانیک خاک مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد. مفاهیم و اصول این درس، پایه اکثر محاسبات و طراحی‌ها در پروژه‌های ژئوتکنیکی هستند. به علاوه، مکانیک خاک از مهم‌ترین منابع کنکور کارشناسی ارشد مهندسی عمران – ژئوتکنیک به شمار می‌رود.