نقشه توپوگرافی ابزار پرکاربردی است که در حوزه‌های مختلفی نظیر علوم زمین (زمین شناسی، ژئومورفولوژی، خاک شناسی، جغرافیا، آب شناسی)، علوم مهندسی (مهندسی عمران، معدن، معماری، نقشه برداری)، محیط زیست، علوم نظامی، مدیریت شهری، بهره برداری جنگل و دیگر حوزه‌های مرتبط با زمین مورد استفاده قرار می‌گیرد. نقشه های توپوگرافی به عنوان مبنای بسیاری از نقشه های زمین شناسی و مهندسی در نظر گرفته می‌شوند.
علاوه بر موارد ذکر شده، ورزشکاران، مسافران و تمام افرادی که قصد گذر از مسیرهای دارای پستی و بلندی را دارند می‌توانند از نقشه های توپوگرافی به عنوان یک راهنما استفاده کنند. در مجموع، این نقشه‌ها به عنوان ابزار شناسایی ویژگی‌های زمین (پروژه‌های زمین شناسی) و ابزار برنامه ریزی جهت تعیین فعالیت‌های مورد نیاز برای تغییر زمین (پروژه‌های مهندسی) به کار گرفته می‌شوند. در ادامه به تشریح کاربردهای نقشه توپوگرافی در حوزه های مختلف می‌پردازیم.
کاربرد نقشه توپوگرافی در زمین شناسی
شکل فعلی عوارض سطح زمین حاصل فرایندهای مختلفی نظیر فرسایش، رسوب‌گذاری و فرایندهای درونی زمین است. زمین شناسان با مطالعه اشکال سطح زمین از روی نقشه های توپوگرافی، به ماهیت فرایندهای تشکیل‌دهنده آن‌ها در نواحی مشخص نظیر محل رخ دادن زمین‌لغزش، نواحی تحت تاثیر فرسایش و محل تجمع مواد رسوبی پی می‌برند. علاوه بر این، نقشه های توپوگرافی امکان تشخیص ساختار زمین شناسی لایه‌های پایینی زمین و تاریخچه زمین شناسی منطقه را فراهم می‌کنند.
کاربرد نقشه توپوگرافی در مهندسی عمران
مهندسی عمران از شاخه‌های گسترده‌ای نظیر مهندسی سازه، آب، نقشه برداری، راه، ژئوتکنیک، زلزله، شهرسازی، محیط زیست و غیره تشکیل می‌شود. نقشه های توپوگرافی در تمام این حوزه‌ها کاربرد دارند. برخی از این کاربردها عبارت هستند از:
- ساختمان‌سازی: بررسی محل ساختمان از نظر آسیب‌پذیری در برابر جریان سیل و امکان بهره‌مندی از سیستم زهکشی مناسب
- سدسازی: یافتن و انتخاب محل مناسب برای احداث سد (مانند دره) در مسیر جریان‌های آب رودخانه
- راهسازی
- جاده: انتخاب مسیر مناسب برای احداث جاده از نظر دسترسی، راستا، طول و حجم عملیات خاکی
- راه آهن: علاوه بر موارد مربوط به جاده، توجه ویژه به شیب و زهکشی
- فرودگاه: تشخیص محدوده‌های مسطح و وسیع برای احداث محوطه فرودگاه
- پل‌سازی: تعیین محل مناسب برای جانمایی پایه های پل و انتخاب بهترین مکان از نظر مستقیم بودن راستا، عدم تداخل با جریان‌های آبی و دیگر عوارض زمین
- تونل‌سازی: مطالعه جغرافیای طبیعی منطقه نظیر دره‌ها، تپه‌ها، شیب‌ها و غیره به منظور یافتن بهترین مکان برای احداث تونل با راستای مستقیم یا نسبتا مستقیم
- هیدروژئولوژی: ارزیابی حوزه های آبریز
کاربرد نقشه توپوگرافی در مهندسی معدن
نقشه های توپوگرافی در عملیات‌های مربوط به اکتشاف مواد معدنی و استخراج آن‌ها کاربرد دارند. این کاربردها به نوعی ترکیبی از کاربردهای زمین شناسی و عمرانی این نقشه‌ها هستند. کاربردهای زمین‌شناسی نقشه توپوگرافی به مهندسان کمک می‌کند تا مناطق مستعد تشکیل توده‌های معدنی را تشخیص دهند. با تایید وجود ماده معدنی در ناحیه، احداث مسیرهای دسترسی، حفر تونل، محاسبه حجم عملیات‌های استخراج روباز (ماده معدنی و باطله)، بررسی جریان آب‌های منطقه برای برنامه‌ریزی در مورد سیستم‌های زهکشی و بسیاری از عملیات‌های دیگر به کمک نقشه های توپوگرافی انجام می‌گیرند.
کاربرد نقشه توپوگرافی در علوم نظامی
در اوایل معرفی نقشه های توپوگرافی، این نقشه‌ها به عنوان ابزار تدوین استراتژی‌های نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت. این نقشه‌ها امروزه نیز در تعیین دقیق جزئیات نواحی شهری و غیر شهری برای استفاده در علوم نظامی و پدافند غیر عامل کاربرد دارند. در برخی از نواحی، نقشه های توپوگرافی به طور اختصاصی برای کاربردهای نظامی تهیه می‌شوند. این نقشه‌ها تمام المان‌های مهم را با جزئیات کامل نمایش می‌دهند.