تاسیسات بهداشتی ساختمان نیز مانند هر سیستم مکانیکی دیگری در معرض استهلاک و فرسودگی قرار می‌گیرند. رایج‌ترین مشکلات در این تاسیسات، ضربه قوچ و خوردگی لوله‌ها است. در ادامه، به معرفی هر یک از این موارد و روش‌‌های مقابله با آن‌ها می‌پردازیم.
ضربه قوچ چیست؟
«ضربه آب» (Water Hammer) یا اصطلاحا ضربه قوچ، پدیده‌ای مخرب است که به دلیل سرعت زیاد جریان در لوله، باز و بسته کردن سریع شیرهای دستی یا قطع پمپ‌های آب‌رسانی رخ می‌دهد. از نشانه‌های تشخیص ضربه قوچ، صدای بلندی (چکش مانند) است که اغلب در اواخر شب یا اوایل صبح شنیده می‌شود. در این بازه‌های شبانه‌روز، معمولا فشار آب بالا است.
تاثیر ضربه قوچ بر تاسیسات بهداشتی ساختمان چیست؟
تاثیر ضربه قوچ بر تاسیسات بهداشتی ساختمان به شدت آن بستگی دارد. علاوه بر آلودگی‌های صوتی و اخلال در آسایش ساکنان ساختمان، تکرار این پدیده می‌تواند آسیب‌های زیادی را به خط لوله، فیتینگ‌ها، ابزار اندازه‌گیری و دیگر متلعقات تاسیسات بهداشتی ساختمان وارد کند. ترک‌خوردگی، تغییر شکل و شکست این اجزا، نشتی جریان در سیستم را به همراه دارد. عدم مقابله با ضربه قوچ و پیامدهای آن، باعث تحمیل هزینه‌های زیاد تعمیر و نگهداری می‌شود.
روش های مقابله با ضربه قوچ چه هستند؟
انتخاب مناسب‌ترین راه مقابله با ضربه قوچ به منشا رخ دادن این پدیده بستگی دارد. سرعت صوت، تغییرات سرعت و تغییرات زمان از عوامل موثر بر رخ دادن ضربه قوچ هستند. سرعت صوت به تغییرات دمایی وابسته بوده و تاثیر آن کم‌تر از پارامترهای دیگر است. از این‌رو، کاهش نرخ تغییرات سرعت جریان آب و جلوگیری از شوک هیدرولیکی، بهترین رویکرد برای کنترل ضربه قوچ در نظر گرفته می‌شود. راهکاری عملی برای این کار عبارت هستند از:
- آموزش کارکنان یا ساکنین برای باز/بسته کردن صحیح شیر و روشن/خاموش کردن درست پمپ
- کاهش فشار و تنظیم آن بر روی مقدار بهینه
- استفاده از «متوقف کننده‌های ضربه قوچ» (Water Hammer Arrestors)
- استفاده از سه راهی به جای زانویی در محل اتصال لوله قائم به شیر و تعبیه یک لوله عمودی در ادامه انشعاب
- عدم استفاده از شیرهای قطع و وصل سریع مانند شیر ربع گرد (توپی و سماوری) و شیر برقی
خوردگی چیست؟
خوردگی، یکی دیگر پدیده‌های مخرب و رایج در تاسیسات بهداشتی ساختمان است. در این پدیده، آهن با اکسیژن ترکیب می‌شود و اکسید آهن را به وجود می‌آید. اکسید آهن، احتمال پوسیدگی لوله، نشست آب و آسیب دیدن اجزای سیستم لوله کشی را افزایش می‌دهد.
عوامل موثر در خوردگی لوله چه هستند؟
از مهم‌ترین عوامل موثر بر خوردگی اجزای تاسیسات بهداشتی ساختمان می‌توان به سطح pH، سطح اکسیژن، ترکیبات شیمیایی سیال، دما، سرعت، محتوای باکتری و رسوبات اشاره کرد:
- pH: پایین بودن سطح pH (اسیدی بودن آب)، سرعت خوردگی لوله‌ها را افزایش می‌دهد.
- اکسیژن: حبس شدن اکسیژن اضافی درون آب طی فرآیندهای پمپاژ، باعث افزایش احتمال خوردگی می‌شود.
- ترکیبات شیمیایی: وجود موادی نظیر کلسیم و سدیم در ترکیب آب، افزایش سرعت خوردگی لوله را در پی دارد. تمیزکننده‌های شیمیایی مورد استفاده برای باز کردن گرفتگی لوله نیز بر روی سلامت اجزای لوله کشی تاثیر منفی می‌گذارند.
- دما: هر چه دما بیشتر باشد، انحلال پذیری و در نتیجه، احتمال خوردگی لوله افزایش می‌یابد.
- سرعت: حرکت سریع آب (مخصوصا آب با دمای بالا)، باعث خوردگی می‌شود.
- رسوبات: مواد ریز سخت و ساینده، احتمال فرسایش هیدرولیکی را افزایش می‌دهند.
راه‌های مقابله با خوردگی لوله چه هستند؟
از متداول‌ترین روش های مقابله با خوردگی اجزای تاسیسات بهداشتی ساختمان می‌توان به پوشش دادن و قرار دادن در داخل ترنچ اشاره کرد:
- پوشش لوله
- گالوانیزه کردن: ایجاد لایه محافظ از جنس روی بر روی سطح داخلی و خارجی لوله برای جلوگیری از تماس اکسیژن با آهن
- استفاده از نوار پلاستیکی سیاه یا قیرگونی: ایجاد پوشش یکپارچه عایق به منظور جلوگیری از تماس رطوبت با لوله‌های مدفون در زمین
- قرار دادن لوله در داخل ترنچ: ایجاد فاصله هوایی مناسب بین زمین مرطوب و لوله توسط محفظه مخصوص (تصویر زیر)
