در فرایند صدور جواز و اجرای ساختمان در ایران، برگه‌های تعهد متعددی تعریف شده است که هر یک نقش و مسئولیت ویژه‌ای دارند. از «برگ سبز معماری» تا «برگه تعهد نظارت» و «برگه مجری»، هر یک ضمانت انجام درست مراحل طراحی، نظارت یا اجرا را بر عهده می‌گیرد. به طور کلی این اسناد توسط مهندسان دارای پروانه اشتغال به کار (حقیقی یا حقوقی) تأمین و ارائه می‌شوند. در ادامه به تعریف، کاربرد، شرایط صدور و مراجع مرتبط با هر نوع برگه می‌پردازیم.
برگ سبز طراحی (برگه تعهد طراحی معماری، سازه و تاسیسات)
برگه سبز معماری (یا «برگه تعهد طراحی معماری») یکی از نخستین مدارک مورد نیاز در تشکیل پرونده جواز ساخت است. معمار با ارائه این برگه به همراه نقشه‌های معماری، متعهد می‌شود که کلیه طرح‌ها منطبق با مقررات ملی ساختمان هستند. در واقع، برگ سبز معماری تضمینی است برای پیشروی اصولی کار: معمار با امضای آن اعلام می‌کند در صورت هر اشکال احتمالی در نقشه‌ها، در آینده پاسخگو خواهد بود. این برگه معمولاً در دفاتر خدمات الکترونیک شهر یا شهرداری و در ابتدای اخذ دستور نقشه و تشکیل پرونده ارائه می‌شود.
پس از طراحی معماری، مهندس سازه نقشه‌های فاز2 سازه را تهیه می‌کند و برگ سبز محاسبات (یا «برگه تعهد طراحی سازه») را به همراه آن ارائه می‌دهد. این برگه تضمینی است بر رعایت ضوابط ایستایی و مقررات ملی ساختمان در طراحی سازه. به عبارت دیگر، مهندس محاسب با امضای این برگه مسئولیت صحت محاسبات را می‌پذیرد و شهرداری بدون آن نمی‌تواند پروانه ساختمانی صادر کند.
همچنین مهندسان تأسیسات الکتریکی و مکانیکی، پس از طراحی سیستم‌های برقی و مکانیکی، باید برگ سبز تاسیسات را جداگانه تهیه کنند. برگه سبز تاسیسات برقی و برگه سبز تاسیسات مکانیکی تضمین می‌کند که تجهیزات برق‌کشی، کانال‌ها و رایزرها مطابق ضوابط عمل می‌کنند. به این ترتیب در هر مرحله ارسال نقشه‌ها به شهرداری، این تعهدنامه‌ها ضمیمه نقشه‌ها می‌شود و در صورت انطباق، پروانه ساخت صادر می‌شود.
در برخی پروژه‌ها به خصوص ساختمان‌های بلندمرتبه (بیش از ۵ طبقه) آزمایش خاک و برگه ژئوتکنیک الزامی است. در این برگه، نوع خاک شناسایی شده و به مهندس محاسب اطلاع داده می‌شود تا طراحی فونداسیون متناسب صورت گیرد.
خلاصه کاربرد اسناد طراحی:
-
برگ سبز معماری: متعهد به طراحی اصولی نقشه‌های معماری.
-
برگ سبز محاسب: متعهد به صحت نقشه‌های سازه.
-
برگ سبز تاسیسات: متعهد به اجرای درست تاسیسات برقی و مکانیکی.
-
برگ سبز ژئوتکنیک: تایید نتایج آزمایش خاک برای طراحی سازه.
برگ تعهد نظارت
پس از صدور پروانه و شروع ساخت، مهندس ناظر (معماری، سازه، برق یا مکانیک) و فرایند نظارت پروژه تعیین می‌شود. برگه تعهد نظارت سندی است که مهندس ناظر امضا می‌کند تا تعهد کند نظارت مستمر و کامل بر اجرای ساختمان را مطابق نقشه‌های مصوب و مقررات ملی ساختمان انجام دهد. به عبارت دیگر، ارائه این برگه توسط مهندس ناظر ضمانتی برای کیفیت اجرای پروژه است و در صورت هر گونه تخلف یا کوتاهی در نظارت، مسئولیت بر عهده او خواهد بود. انتخاب ناظر معماری یا سازه بسته به متراژ و تعداد طبقات ساختمان انجام می‌شود؛ طبق قوانین جدید، برای بناهای بیش از ۳۵۰۰ مترمربع مالک می‌تواند ناظر را مستقیماً انتخاب کند و در بناهای کوچکتر مهندس از طرف سازمان نظام‌مهندسی معرفی خواهد شد.
مدارک لازم برای برگه نظارت: عموماً از مهندس ناظر کپی پروانه اشتغال، کپی کارت نظام مهندسی و مدارک شناسایی درخواست می‌شود. پس از تأیید ناظر از سوی شهرداری، برگه تعهد نظارت مهر و امضا شده و با اعلام شماره سریال به مالک تحویل می‌گردد. این فرایند با مراجعه به سامانه ارسال الکترونیکی نظام مهندسی یا حضور ناظر در دفتر خدمات الکترونیک شهر انجام می‌شود. (اطلاع از وضعیت برگه نظارت از طریق سامانه «سازندگان» نیز ممکن است.)
برگه تعهد مجری (مسئولیت سازنده)
طبق قانون جدید، وجود مجری ذیصلاح (پیمانکار قانونی) برای کلیه ساختمان‌ها الزامی است. مجری می‌تواند شخص حقیقی (مهندس مجری) یا حقوقی (شرکت مجری دارای پروانه ساخت) باشد. برگه مجری (تعهد مسئولیت سازنده) سندی است که مهندس مجری آن را تکمیل و امضا می‌کند تا مسئولیت اجرای پروژه طبق نقشه‌ها و مقررات را بر عهده بگیرد. در برگ مجری اطلاعات مالک و مجری، مشخصات پروژه و تعهدات اجرایی درج می‌شود.
مهندسان برای تبدیل پروانه طراحی و نظارت خود به پروانه مجری، ابتدا باید پروانه قبلی را به سامانه نظام مهندسی تحویل داده و سپس درخواست پروانه سازنده دهند. پس از معرفی مجری، مهندس ناظر موظف است صحت اطلاعات را کنترل کند و با گزارش بازدید اولیه، مجری را در پروژه ثبت نماید. مدارک مورد نیاز برای ثبت قرارداد مجری ذیصلاح شامل کپی پروانه اشتغال مجری (حقیقی یا رسمی شرکت)، قرارداد همسان (با مهر تایید نظام مهندسی)، وکالت‌نامه یا سند مالکیت و بیمه تضمین کیفیت پروژه است. پس از تأیید ناظر شهرداری، برگه تعهد مجری صادر و اجرای ساختمان قانونی می‌گردد.
برگه استحکام بنا
در موارد خاص مانند ساختمان‌های فاقد مهندس ناظر، تخریب بخش‌هایی از بنا یا تغییر کاربری، شهرداری برای صدور پایان‌کار از مالک درخواست برگه «استحکام بنا» می‌کند. این برگه که عملاً تعهد نظارت ناظر قبلی با مهر وی است، گواهی می‌دهد که مهندس ناظر از ساختمان بازدید کرده و ایستایی و استحکام آن را تایید می‌کند. اگر در طول بهره‌برداری حادثه‌ای به دلیل ضعف سازه رخ دهد، مسئولیت آن بر عهده مهندس ناظری است که این برگه را امضا کرده است.
مدارک لازم برای برگه استحکام بنا: معمولاً شامل کپی پایان کار قبلی ساختمان، عکس‌های وضعیت موجود بنا، سند مالکیت و شناسنامه مالک یا وکیل و سایر مدارک تکمیلی است. روند اخذ برگه استحکام بنا به این صورت است که مهندس ناظر ابتدا از بنا بازدید می‌کند، گزارشی تهیه و در دفتر خدمات ثبت می‌نماید، سپس برگه استحکام را با مهر و امضای خود تکمیل کرده و همراه گزارش اتمام عملیات به شهرداری ارائه می‌دهد. در نهایت مالیات ارزش افزوده توسط مالک پرداخت و برگه اتمام عملیات ساختمانی (برگ پایان‌کار موقت) توسط ناظر مهر و تحویل مالک می‌شود.
جدول مقایسه و تفاوت برگه‌ها
| نوع برگه | کارکرد | صادرکننده | زمان صدور | مدارک و مراجع لازم |
|---|---|---|---|---|
| برگ سبز معماری | تضمین انطباق نقشه‌های معماری با ضوابط ملی ساختمان | مهندس معمار دارای پروانه طراحی و نظارت (نظام مهندسی) | همزمان با تشکیل پرونده جواز و ارائه نقشه‌های معماری به شهرداری | نقشه‌های مصوب فاز 1 معماری، پروانه اشتغال مهندس، تأیید شهرداری |
| برگ سبز محاسبات (سازه) | تضمین رعایت اصول استحکام در طراحی سازه | مهندس محاسب سازه (پروانه طراحی و نظارت) | پس از تصویب نقشه‌های معماری و صدور پروانه، قبل از اجرای سازه | نقشه‌های مصوب سازه، پروانه اشتغال مهندس، تأییدیه دفتر خدمات شهرداری |
| برگ سبز تاسیسات | تضمین صحت طراحی تاسیسات برقی و مکانیکی (سیم‌کشی، داکت و رایزر) | مهندس طراح تأسیسات برق/مکانیک (پروانه طراحی) | همزمان با ارائه نقشه‌های تأسیسات به شهرداری و قبل از اجرای تاسیسات | نقشه‌های تأسیسات برقی/مکانیکی مصوب، پروانه اشتغال مهندس، مهر دفتر خدمات شهرداری |
| برگ تعهد نظارت | تعهد به نظارت مستمر و کامل بر اجرای ساختمان طبق نقشه‌های مصوب. | مهندس ناظر معماری/سازه/برق/مکانیک (اشخاص حقیقی یا شرکت) | بلافاصله پس از صدور پروانه و قبل از شروع ساخت | قرارداد نظارت با مالک، پروانه اشتغال مهندس، معرفی توسط شهرداری یا معرفی صاحبکار |
| برگ تعهد مجری (سازنده) | تعهد مسئولیت اجرای صحیح ساختمان طبق نقشه‌ها | مجری ذیصلاح (شخص حقیقی یا حقوقی دارای صلاحیت سازنده) | پیش از شروع اجرای هرگونه عملیات عمرانی (پس از صدور پروانه) | قرار داد مجری با مالک، پروانه اشتغال مجری، مدارک صلاحیت فنی (روزنامه رسمی شرکت) |
| برگ استحکام بنا | تایید استحکام و ایمنی ساختمان برای پایان‌کار/تغییر کاربری | مهندس ناظر فعلی یا سابق ساختمان (حقیقی یا شرکت) | زمان تهیه گزارش پایان‌کار یا انتقال سند در ساختمان‌های خاص | گزارش بازدید مهندس ناظر، پایان‌کار قبلی (در صورت وجود)، عکس‌های بنای موجود |
توضیح: تمامی برگ‌های سبز تعهد توسط مهندسان واجد شرایط عضو نظام مهندسی در هر شهر صادر می‌شوندarel.ir. همچنین برگه‌های مربوط به نظارت و استحکام بنا در قالب فرم‌های مشخصی تهیه شده و در دفاتر خدمات شهرداری ثبت می‌شوند.
نکات حقوقی و اجرایی مهم
-
مسئولیت معمار: با ارائه برگ سبز معماری، معمار قانونی متعهد می‌شود نقشه‌ها منطبق بر مقررات است. چنانچه اشکالی در طراحی باشد، مرجع صدور مجوز (شهرداری) و سازنده می‌توانند از طریق سازمان نظام مهندسی پیگیر اعطای خسارت یا تعهد جبران آن شوند. به همین جهت برگ سبز سند مهمی است که تضمین می‌کند معمار در آینده پاسخگوی نقص یا تخلف احتمالی باشد.
-
اختیارات مهندس ناظر: مهندس ناظر حق دارد به هر زمان وارد کارگاه شده و گزارش تخلفات احتمالی را به مراجع ذیصلاح (سازمان نظام مهندسی، شهرداری یا قوه قضائیه) ارائه کند. براساس ضوابط نظام مهندسی، هرگونه قصور در نظارت می‌تواند به تعلیق یا لغو پروانه اشتغال وی منجر شود. ارائه برگه تعهد نظارت نشان می‌دهد که ناظر مسئولیت قانونی صحت اجرا را می‌پذیرد.
-
تعهد مجری (سازنده): مجری ذیصلاح در پیمانکاری، نماینده رسمی مالک در اجرای پروژه است. او موظف است مطابق نقشه‌ها و استانداردها کار کند و هرگونه تغییر در ساخت باید با اجازه ناظر صورت گیرد. در ساختمان‌های بزرگ‌تر از ۴۰۰۰ مترمربع، کارفرما ملزم به معرفی پیمانکار حقوقی (شرکت) است و در بناهای کوچکتر، مجری حقیقی می‌تواند از بین مهندسین سطح1 تا 4 باشد. ثبت قرارداد مجری در دفاتر خدمات امری ضروری است؛ در غیر این صورت سازمان نظام مهندسی می‌تواند اجرای پروژه را متوقف کند.
-
مسئولیت قانونی: در صورت عدم اعلام شروع کار از سوی مجری یا شروع ساخت بدون مجوز صحیح، قانوناً هیچ تضمینی برای رعایت مقررات وجود ندارد و کارفرما و مهندسین ناظر ممکن است درگیر پرونده‌های حقوقی شوند. به همین دلیل قبل از هر اقدامی باید اطمینان حاصل شود تمامی برگه‌های تعهد مربوطه اخذ و در پرونده ثبت شده‌اند.
-
برگ استحکام بنا: ارائه این برگه تعهد نهایی ناظر است. پس از مهر برگه استحکام بنا، مهندس ناظر اعلام می‌کند که از ساختمان بازدید و وضع آن را از نظر پایداری بررسی کرده است. طبق ابلاغیه سازمان نظام مهندسی، در صورت بروز حادثه ناشی از استحکام نامناسب ساختمان، مهندس ناظر مسئول خواهد بود (مسئولیت حقوقی)arel.ir.
نمونه فرم‌ها و ساختار برگه‌های تعهد
برای آشنایی بیشتر، شکل زیر نمونه‌ای از برگه تعهد طراحی معماری (برگ سبز معماری) را نشان می‌دهد. همانطور که دیده می‌شود، این فرم شامل مشخصات پروژه، شماره نظام مهندسی معمار، تاریخ و امضای وی است که تعهد به رعایت مقررات ملی ساختمان را ثبت می‌کند (در اینجا نمونه فرم بر اساس فرمت استاندارد نظام مهندسی تهران آورده شده است).
نمونه‌ای از برگه تعهد تهیه نقشه‌های معماری (برگ سبز معماری). معمار با امضای این برگه متعهد می‌شود نقشه‌ها مطابق ضوابط ملی ساختمان باشد (شرایط ورود فرم به شهرداری، مهر دفتر خدمات و امضای معمار ضرورت دارد)
ساختار فرم‌های تعهد نظارت و مجری نیز مشابه است: مشخصات مالک، مهندس یا شرکت مجری، آدرس پروژه و متن تعهدات مربوط درج می‌شود. به عنوان مثال، در «برگه تعهد مسئولیت سازنده (مجری)»، علاوه بر مشخصات مجری، اطلاعات مالک و جدول زمان‌بندی اجرای کار نیز موجود است نکته مهم این است که همه فرم‌ها باید با مهر نظام مهندسی و امضای مسئول مربوطه تکمیل گردد تا اعتبار قانونی پیدا کند.