درست کردن ساروج، روش‌های مختلفی دارد. ساخت ساروج به روش سنتی، معمولا طی مراحل زیر انجام می‌گیرد:
- اختلاط مواد اولیه و تهیه خشت خشک شده
- سوزاندن خشت خشک
- شکستن خشت سوخته
در روش‌های معمول، ابتدا آهک، رس و آب را به نسبت‌های مشخص با یکدیگر مخلوط کرده و چند روز ورز می‌دهند. سپس، افزودنی‌هایی نظیر خاکستر، الیاف و حتی سفیده تخم مرغ را به آن اضافه کرده و صبر می‌کنند تا سفت شود. در مرحله بعدی، نوبت به سوزاندن ماده سفت شده و خرد کردن آن می‌رسد. در برخی از موارد، ساروج را بدون سوزاندن تولید می‌کنند.
در این بخش، دستورالعمل سنتی ساخت ساروج در استان بوشهر را مرور می‌کنیم. نحوه اجرای این روش و مواد اولیه مورد استفاده در آن، کمی با دیگر روش‌های ساخت ساروج تفاوت دارد. با این حال، مراحل کلی اجرای آن مشابه دیگر روش‌ها است.
مرحله اول: آماده سازی مواد اولیه تهیه ساروج و تهیه خشت
برای شروع فرآیند ساخت ساروج، پِهِن و رس را با نسبت 3 به 1 (یک قسمت رس به ازای سه قسمت پهن) ترکیب می‌کنیم و به خوبی ورز می‌دهیم. سپس، مخلوط به دست آمده را درون یک گودال می‌ریزیم و به آن مقداری آب اضافه می‌کنیم. به این ترتیب، یک مخلوط خمیری شکل به وجود می‌آید. بعد از گذشت چند ساعت و در برخی از موارد، یک یا دو روز، خمیر را از درون گودال بیرون می‌آوریم و آن را بر روی زمین پَهن می‌کنیم. ضخامت خمیر بر روی زمین باید حدود 5 سانتی‌متر باشد.
بر روی خمیر، شیارهایی را با الگوی مربعی یا مستطیلی شکل (چهارگوش) و ابعاد 20 تا 30 سانتی‌متر ایجاد می‌کنیم. این شیارها، به جدا شدن قطعات کمک می‌کنند. بعد از گذشت چند روز و خشک شدن کامل مخلوط، قطعات چهارگوش را از یکدیگر جدا می‌کنیم. در نهایت، خشت خشک شده به شکل قالب‌های آماده به وجود می‌آید.
مرحله دوم: سوزاندن خشت
در مرحله بعدی، محدوده‌ای از زمین را با خس و خاشاک یا کاه می‌پوشانیم. قطعات خشت خشک شده را با فاصله کم از یکدیگر بر روی زمین قرار می‌دهیم. سپس، خس و خاشاک زیر آن‌ها را آتش می‌زنیم. به این ترتیب، خشت‌ها شروع به سوختن می‌کنند. البته توجه داشته باشید که به دلیل حضور خاک در مخلوط، خشت‌ها شعله‌ور نشده اما حرارت و دود از آن‌ها بلند می‌شود. فاصله بین قطعات در هنگام چیدن آن‌ها، به گردش اکسیژن و سوختن بهتر خشت‌ها کمک می‌کند. با سوختن کامل تمام خشت‌ها، مرحله دوم تولید ساروج به پایان می‌رسد.
مرحله سوم: شکستن خشت سخت شده
به دلیل حضور خاک رس در ترکیب، خشت سوخته شده سخت می‌شود. در این مرحله، خشت سخت شده را خرد می‌کنیم. این کار توسط آسیاب، قطعه چوبی یا هر وسیله مناسب دیگر انجام می‌گیرد. پس از پودر شدن خشت و به دست آمدن یک ماده نرم، آن را با نسبت 20 به 1 با آهک مخلوط می‌کنیم (هر یک پیمانه آهک را با بیست پیمانه از محصول پودر شده ترکیب می‌کنیم). این مخلوط، با عنوان ساروج شناخته می‌شود. کیفیت ساروج، به ابعاد دانه‌های آن و اجرای صحیح این مرحله بستگی دارد. هرچه ذرات ساروج ریزتر باشد، کیفیت آن بهتر خواهد بود.
در اصطلاح محلی بوشهر، به محصول مرحله اول یا همان خشت خشک شده، خشتک می‌گویند. محصول مرحله دوم یا همان خشت سوخته شده نیز با اصطلاح بلتش شناخته می‌شود. بنابراین، ساروج طی ساخت خشتک، تبدیل خشتک به بلتش، خرد کردن بلتش و ترکیب آهک با بلتش پودر شده به وجود می‌آید.